حبس پروانه ها …
ازدواج زود هنگام کودکان در ایران: او هنوز منگ و گیج است که برای چه باید لباس سفید برتن کند و تور و تاج برسرش بگذارد یا کت و شلواری متفاوت بپوشد و بر صندلی تعیین شده تکیه بزند. او نیاز به توجه و حمایت والدینش دارد تا کم‌کم بال بگیرد و بزرگ شود و بتواند در دنیای پرفراز و نشیب زندگی پرواز کند. اما عروسش می‌کنند و داماد صدایش می‌زنند. مرحله‌ای زودرس، پرخطر و نا آشنا از زندگی برای پسران و دخترانی کم سن و سال که قربانی عوامل و تصمیم‌گیری های بزرگترهایشان برای انجام سنت ازدواج می‌‌شوند. آنها محکوم به سقوط در دنیایی پرچالش‌اند.
ازدواج زود هنگام کودکان در ایران
دختران اما … بیشتر در معرض آسیب‌های روانی و جسمی هستند. آنها ممکن است از طرف مردی با سن بالاتر انتخاب و اسباب بوالهوسی بشوند یا از طرف والدینشان معامله شوند تا واجد دریافت وام ازدواج هم باشند. اینها حقیقت‌هایی هستند که در سال‌های اخیر با انتشار آمارهایی از سقط جنین، طلاق، کودک‌آزاری و … در ایران سر و صداهایی راه انداخته‌اند و فعالین حقوق بشر را در داخل و خارج به اقدامات و حمایت‌هایی وا‌داشته‌اند. در روزهای اخیر افشین کریمی، فرماندار اسلام‌آباد غرب آماری را در رابطه با ازدواج کودکان زیر ۱۵ سال اعلام داشته است که در مصاحبه کوتاه با نقدحال، تعداد ۲۴ مورد را از جانب اداره ثبت احوال این شهرستان تأیید کرد. آماری که ممکن است در روستاها و سایر مناطق استان کرمانشاه به وقوع پیوسته باشد تا حق داشتن خوشی و فراخی خیال برای رشد و پیشرفت درکودکی و داشتن یک زندگی طبیعی را ازکودکانی بی‌گناه سلب یا شادی‌شان را حبس کرده باشد. ماندانا جواهری مدیرکلینیک مددکاری اجتماعی همراز در کرمانشاه در واکنش به ازدواج تعدادی کودک در اسلام‌آباد غرب و ازدواج‌های زیر ۱۵سال درگفتگو با نقدحال گفت: متاسفانه تعداد ازدواج کودکان روز به‌روز روبه افزایش است. ما نباید صورت مسأله را پاک کنیم. باید حلش کنیم. این‌که مکرر می گوییم، سن ازدواج بالا رفته است، دلیل و فرصت خوبی برای ازدواج‌های سن پایین نشود! وی افزود: ازدواج کودکان یا کودک همسری در واقع قبل از این‌که به سن بلوغ برسند یا به سنی که ذهنشان برای ازدواج و مسوولیت‌پذیری آماده باشد صورت می گیرد. در حقیقت نمی توانند انتخاب واقع‌بینانه و آگاهانه‌ای برای انتخاب همسر داشته باشند. بالاخره این حق هر فردی است که بخواهد برای ازدواج و تشکیل زندگی آزادنه انتخاب کند و آگاهی داشته باشد. رئیس انجمن مددکاران اجتماعی کرمانشاه اظهارکرد: این کودکان بدون هیچ آگاهی و آموزشی با یک عقل کور در سن حساس این ازدواج را شکل می دهند. این خودش یک نوع کودک آزاری محسوب می‌شود. دلایل این اتفاق شامل عدم آگاهی خانواده‌ها، عدم کنترل و تربیت صحیح فرزند توسط خانواده، عدم توجه و برآورد نکردن نیاز کودک، مسائل فرهنگی، سنت‌های غلط، فقر فرهنگی است.
جواهری در ادامه گفت: یک نمونه فقر فرهنگی، این است که به قد و هیکل دختر نگاه می‌کنند و چون درشت هیکل شده، تشخیص می‌دهند که به بلوغ رسیده است. درحالی که به سن مطلوب برای پذیرش یک ازدواج موفق و تشکیل خانواده نرسیده است. این سن بلوغ، سن تکمیلی و مناسبی نیست. وی گفت: یک باور و سنت غلطی که در جامعه ما مخصوصا در خانواده‌های کم فرهنگ وکم سواد رواج دارد. این است که مثلا: دخترخواهر را زیبا و مناسب می‌بینند و می‌گویند: چرا غریبه ببرد؟ خودمان می‌آوریم و با تربیت خودمان بارش می‌آوریم این نگاه خطرناک و اشتباه است! مدیرکلینیک مددکاری همراز فقر و بیکاری و مشکلات مالی در خانواده‌ها را از دیگر دلایل این نوع ازدواج دانست و گفت: کسی که از عهده مسوولیت چند دختر بر نمی‌آید آنها را شوهر می‌دهد که حداقل نان و لباس‌شان با ازدواج تامین شود. دختر و پسر نوجوانی که هنوز مهارت‌های روانی، اجتماعی و ارتباطی را یاد نگرفته‌اند و دسترسی پیدا نکرده‌اند. ازدواج می‌کنند و زود طلاق می‌گیرند. وقتی هم می‌پرسی؟ می‌گویند: تجربه نداشتم! ازدواج ما سنتی بود و این‌که دست چپ و راست خودم را نمی‌شناختم رفتم ازدواج کردم.
وی اظهارکرد: در این معضل آسیب‌های اجتماعی هم موثرند. ما در جامعه‌ای هستیم که دسترسی کودکان به اینترنت، فضای مجازی و گوشی‌های موبایل زیاد است. یکسری کنجکاوی‌های تربیت نشده و آموزش داده نشده باعث می‌شود اینها به بلوغ زودرس برسند یا دچار انحرافاتی بشوند که تاثیرات منفی روی احساسات و ذهنیت و آنها دارد، آنها در این مقطع سنی خودشان را به شکلی نشان می‌دهند که نیاز به ازدواج دارند تا خانواده‌ای را تشکیل بدهند درحالی‌که هنوز مسوولیت‌پذیری را نفهمیده‌اند.
این مددکار اجتماعی افزود: همین امر آنها را به بچه‌هایی تبدیل می‌کند که دچارخشونت و آسیب‌های اجتماعی هستند. سقط‌جنین که از تبعات این نوع ازدواج است در جامعه بیشتر خواهد شد. برای گرفتن گواهی‌نامه رانندگی و ثبت نام در اول ابتدایی سنین مشخص و قوانینی داریم. اما برای سن کودک در ازدواج قانون درستی نداریم. در قوانین نکاح، ازدواج برای کودک دختر قبل از۱۳ سال و پسر قبل از ۱۵سال با اذن ولی و با توجه تشخیص دادگاه و مصحلت مجاز است. وی در پایان گفت: با نگاهی به قوانین، حد و حدود دقیقی هم برای سن کودکی در ایران نداریم. سن کودکی مشخص نیست. چون یکسری بلوغ‌های زودرس و شرایط هستند که این سن را متغیرمی‌کنند. در بسیاری از جوامع این موضوع مهم اپیدمی شده است. دکترشهاب تجری، استاد دانشگاه، حقوقدان و وکیل پایه یک‌دادگستری درکرمانشاه درگفتگو با نقدحال درباره قوانین سنین کودکان زیر۱۵ سال برای ازدواج گفت: یک بحث فقهی داریم که سن بلوغ را برای دختران ۹ سال تمام قمری و پسران ۱۵ سال تمام قمری قرار داده است. سن بلوغ سنی است که فرد مهیای ازدواج می‌شود و می‌تواند در امورات خودش دخل و تصرف کند. بالغ شده و از کودک بودن خارج می‌شود. سال‌ها همین هم سن ازدواج بود. وی افزود: در سال ۸۱ ، قانون مدنی تغییر پیدا کرد. یک قسمت از این تغییرات به سن ازدواج برمی‌گشت چون به همگان مسلم شده بود که آن سن ازدواج، سن منطقی و متعارفی نیست. ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی را با ادبیاتی که خیلی صریح هم مخالف فقه نباشد، تغییر دادند و گفتند: دخترانی که زیر۱۳سال تمام شمسی و پسرانی که زیر ۱۵ سال تمام شمسی دارند ازدواج آنها با رضایت ولی و با اجازه دادگاه باشد. رییس پیشین کانون وکلای دادگستری استان‌های کرمانشاه بیان کرد: ازدواج بالای ۱۳ سال برای دختران اجازه ولی را نیاز دارد. برای پسران در سن قانونی نیاز به رضایت ولی هم نیست. به نظر من علی‌رغم این‌که قوانینی برای این ازدواجها موجود است. تعداد این ازدواجها به‌خاطر این‌که مردم آگاهی بیشتری کسب می‌کنند کمترمی‌شود. این آگاهی‌ها به آنها کمک می‌کند که با حقوق خودشان و مسائل روز آشنا بشوند تا تصمیمات منطقی‌تری بگیرند. این نوع ازدواج بیشتر در مناطق روستایی یا در میان اقشاری ضعیف‌ترجامعه از لحاظ مالی بیشتر رخ می‌دهد.
وی در پاسخ به مطرح شدن این موضوع درکمیسیون حقوق بشرکانون وکلای کرمانشاه گفت: تا به امروز مطرح نشده است. واقعیت این است که کمیسیون حقوق بشر، توان محدودی از لحاظ نیروی انسانی و امکانات مالی و مادی دارد. این است که شاید به خیلی از موضوعات نپردازیم. اما این موضوع مهم است چون سرنوشت و زندگی انسان‌ها را تحت تاثیر قرارمی‌دهد. قطعا درآینده این موضوع را در دستورکار قرارمی‌دهیم. دکتر تجری عنوان کرد: می‌توان با کسب اطلاعات اولیه و جمع‌آوری داده‌ها در این موضوع، مسائلش را نقد کرد و پیشنهادات اصلاحی داد که قوانین به چه کیفیتی اصلاح بشود.
وی در پاسخ به این‌که آیا مواردی در منشورحقوق شهروندی به این موضوع اختصاص پیدا کرده است؟ گفت: منشور حقوق شهروندی چیزی فراتر از قوانین موجود نیست. یعنی کل این منشور جمع‌آوری شده قوانینی است که الان داریم. مباحث اصلی این منشور در میان قوانین و مقررات پراکنده است. نکات بسیارخوبی هم دارد که می‌تواند منشا خیلی اتفاقات مثبت باشد. ولی این نکات خوب در زمینه تحول در قوانین نیست. منشور از جانب دولت ابلاغ شده است و دولت حق قانون گذاری ندارد. لذا دست در قوانین نبرده است. برای موضوع ازدواج کودکان زیر ۱۵ سال هم اتفاق خاصی در منشور برآورد نشده و نیفتاده است. این حقوقدان اظهارکرد: از طرق و اشکال دیگر این قضیه را می‌توان اصلاح کرد. این اصلاح صرفا از طریق قانون‌گذاری در وهله اول امکان‌پذیراست. در وهله دوم ازطریق فرهنگسازی می‌توان موثر بود. یعنی مردم آگاه باشند که این اتفاق با وجود قوانینی هم که دارد، اتفاق خوبی نیست. قاعدتا روانشناسان و جامعه‌شناسان باید بیشتر تحقیق کنند که دخترانی که در سن پایین ازدواج می‌کنند چه تبعات منفی از لحاظ روانی و اجتماعی با سست کردن پایه‌های خانواده خواهند داشت.
وی گفت: من با پرونده خاصی در رابطه با این موضوع برخورد نکرده‌ام. خیلی از این اطلاعات ممکن است به دلایل مختلف پنهان مانده باشد. همتی می‌خواهد که اطلاعات مربوطه را جمع‌آوری کند.
دکتر اردشیر بهرامی، نویسنده کتاب »فرهنگ، توسعه و خودکشی در غرب ایران« به خبرنگار نقدحال گفت: ازدواج‌های تحمیلی و زودرس با درصد خودکشی در زنان جوان ارتباط دارد. در ده سال اخیر این نوع ازدواجها در ایران افزایش پیدا کرده است.
طرح »افزایش حداقل سن ازدواج« که به »کودک همسری« معروف شده طرحی است که برای »جلوگیری از ازدواج کودکان« توسط فراکسیون زنان در مجلس شورای‌اسلامی تدوین شده بود و اکثریت موافقان آن را فعالین مدنی تشکیل می‌دادند، نتوانست موافقت کمیسیون قضایی مجلس را جلب کند و در۲ دیماه ۹۷ درکمیسیون حقوق قضایی مجلس رد شد و رای نگرفت.
طیبه سیاوشی عضو فراکسیون زنان مجلس شورای‌اسلام به عصر‌ایران گفته: منتظریم گزارش عدم رای به مجلس بیاید تا ببینیم چه کار باید بکنیم. پیش از این طرح مذکور در جریان بررسی در صحن علنی قرار داشت و یک فوریت ممنوعیت عقد دختران زیر ۱۳ سال نیز تصویب شده بود. آمار ازدواج زیر ۹ سال بیش از ۳۰۰ نفر و آمار ازدواج زیر ۱۳ یا ۱۴ سال در دختران ۳۰ هزار تا ۴۰ هزار نفر اعلام شده است که یکی از تبعات منفی این گونه ازدواجها شکل نگرفتن فیزیولوژی زن هنگام بارداری است.
براساس نظرکارشناسان مرگ و میر مادران زیر۲۰سال ۴تا ۵ برابر سایر مادران است. طبق اعلام رسمی در خرداد‌ماه ۹۷، ۲۴ هزار بیوه زیر۱۸ سال درکشور وجود دارد که این آمارنشان دهنده و خامت و شیوع این ازدواجها در کشور، حتی در سال‌های آینده دارد.
نویسنده کتاب طنین سکوت که پژوهشی جامع در باب ازدواج زود هنگام کودکان در ایران را انجام داده است، بیشترین آمار ازدواج کودکان را به ترتیب در استان‌های خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، خوزستان، سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی، هرمزگان و اصفهان می‌داند. آمارهای خاکستری و کمبود پژوهش‌هایی در باب این نوع ازدواجها در کرمانشاه و عدم شناسایی و بررسی دلایل ریزش تحصیلی در دختران مانع دیدن نمایی روشن و دقیق درباره وضعیت این معضل اجتماعی در استان کرمانشاه است.
